Onderzoek naar raden van toezicht en kwaliteit van zorg door Marleen de Kleijn van het Erasmus Centrum voor Zorgbestuur

Ter afsluiting van de master Zorgmanagement aan de Erasmus Universiteit heeft Marleen de Kleijn onderzoek gedaan naar raden van toezicht en kwaliteit van zorg. Inmiddels heeft Marleen het onderzoek afgerond, en is zij cum laude afgestudeerd. Bosman & Vos heeft bij dit onderzoek geholpen door haar te introduceren bij een aantal raden van toezicht.

Het zijn verhitte tijden voor toezichthouders in de zorg: vanuit verschillende hoeken neemt de maatschappelijke druk op toezichthouders toe, vooral als het gaat over hun taak om toe te zien op kwaliteit van zorg. Bij incidenten wordt in de media al snel gesproken over ‘falend toezicht’ of ‘slapende toezichthouders’. Raden van toezicht kunnen deze opvattingen niet zomaar naast zich neerleggen. Ze houden immers namens de maatschappij toezicht op zorginstellingen. Dit roept de vraag op hoe raden van toezicht omgaan met de druk vanuit de samenleving.

Dit is onderzocht bij vier organisaties: twee in de ouderenzorg en twee in de gehandicaptenzorg. In alle casussen roept de maatschappelijke druk weerstand op bij de toezichthouders. Ze irriteren zich aan berichtgeving in de media en taalgebruik van politici. Maar ze zijn niet ongevoelig voor alle kritiek: ze vragen zich ook zelf af of ze het goede doen en of het beter kan. De vormgeving van het toezicht op kwaliteit van zorg is dan ook volop in beweging tijdens het onderzoek: zo worden er commissies Kwaliteit & Veiligheid opgericht en er worden nieuwe rapportage-instrumenten over kwaliteit van zorg geïntroduceerd. Dit stemt niet overeen met het populaire beeld van de ‘slapende toezichthouder’.

De vormgeving van het toezicht op kwaliteit blijkt wel een zoektocht. Dit is vooral zo in de casussen waar er geen urgente kwaliteitsproblemen op tafel liggen. Er is geen noodzaak vanuit de organisatie, maar toch voelen toezichthouders de druk om meer aandacht te hebben voor kwaliteit van zorg. Het is echter niet direct evident hoe dit dan op een zinvolle manier in te richten. Het is niet moeilijk om van het toezicht op kwaliteit steeds iets groters te maken: nog meer cijfers, nog meer stukken, nog meer mensen spreken, nog langer vergaderen, etc. En bij zoiets essentieels als kwaliteit van zorg is het voor de hand liggend dat dit gebeurt. Het is echter de vraag of dit de kwaliteit van het toezicht verhoogt.

 Op basis van dit onderzoek stelt Marleen dat raden van toezicht op andere onderwerpen makkelijker van toegevoegde waarde kunnen zijn en het verschil kunnen maken dan op het gebied van kwaliteit van zorg. Er zitten immers beperkingen aan het toezicht op kwaliteit van zorg: kwaliteit van zorg is niet te vangen in cijfers, een top drie van risico’s, of dashboards. Toezicht op kwaliteit vraagt om een aanpak waarbij toezichthouders meer de organisatie in gaan en contact hebben met medewerkers. Maar ook voor een dergelijke aanpak geldt: je zult nooit precies weten hoe het gesteld is met de kwaliteit van de zorgverlening.

 In het onderzoek werd duidelijk hoe verschillend toezichthouders binnen een raad over het thema en de eigen rol kunnen denken, en hoe belangrijk het is dit expliciet te maken. Het gaat dan om vragen als: Hebben we een goed of slecht gevoel bij de kwaliteit? Wat vinden we van de informatie die we krijgen? Willen we meer de organisatie in? Willen we zelf thema’s en aandachtspunten voor de raad bepalen, of laten we de bestuurder deze aandragen?

Marleen adviseert raden van toezicht daarom vooral het gesprek aan te gaan over de invulling van het toezicht op kwaliteit van zorg: waarom doen we wat we doen, wat willen we eigenlijk bereiken, en gaat deze weg ons opleveren wat we willen? Door dit expliciet te maken, wordt voorkomen dat zonder reflectie wordt meegegaan in de druk van buiten steeds maar meer aandacht te hebben voor kwaliteit van zorg, en kan gekomen worden tot een waardevolle invulling van het toezicht op kwaliteit.

Het volledige onderzoek is hier te vinden. Marleen de Kleijn is werkzaam als programmaontwikkelaar bij het Erasmus Centrum voor Zorgbestuur, een opleidingsinstituut voor managers en bestuurders in de gezondheidszorg. Tot eind 2015 is ze bovendien gedetacheerd naar de NVZD – Vereniging van bestuurders in de zorg, om daar te werken aan de doorontwikkeling van het accreditatiesysteem voor zorgbestuurders.

Gerard Bosman van Bosman & Vos geeft naar aanleiding van het onderzoek zijn visie: 

“Ook dit onderzoek toont het dilemma van een raad van toezicht. Hoe houdt je namens de samenleving toezicht op het meest essentiële onderdeel van een organisatie, de kwaliteit van de zorg en/of hulpverlening. Zeker omdat het in veel gevallen om kwetsbare burgers gaat. In onzekere tijden en bij minder meetbare thema’s zien wij bij Raden van Toezicht een (op zich logische) beweging “naar voren”: dicht op de bestuurder en de organisatie, veel informatie vragen en snel problematiserend.

Een andere benadering kan zijn om als Raad van Toezicht goed te monitoren of en hoe de bestuurder de kwaliteit van de organisatie bewaakt. Welke instrumenten, kengetallen, attitude en cultuur? Dit vanuit de gedachte dat als de bestuurder ‘in control’ is dit ook voor de Raad van Toezicht geldt. Zeker als er heldere afspraken zijn tussen de Raad van Toezicht en de bestuurder over de regelmatige rapportage van de belangrijkste kengetallen rondom de kwaliteit van zorg. Bijvoorbeeld over de klanttevredenheidsmetingen, aantal klachten en incidenten, et cetera.

Een laatste advies is dat de Raad van Toezicht nadenkt over een goede ‘checks and balances’ bij haar informatievoorziening. Het gaat hierbij niet om wantrouwen maar hoe je als Raad van Toezicht de informatie vanuit de organisatie toetst aan de hand van andere bronnen. Bij het monitoren van de kwaliteit kunnen zij denken aan benchmarkgegevens, inspectierapporten (GGD, Inspectie Volksgezondheid, et cetera) en tot slot het jaarlijkse gesprek met Ondernemingsraden waar ook dit onderwerp op de agenda kan staan.

Bij dit soort vragen is geen sprake van standaardoplossingen maar ieder keer maatwerk. Wij wensen u succes bij deze maatschappelijk belangrijke maar steeds complexere taak”.

In deze nieuwsbrief besteden wij regelmatig aandacht aan raden van toezicht. Bosman & Vos ondersteunt raden van toezicht met de werving van nieuwe leden en door advies te geven over de professionalisering en modernisering van governance. Neem voor meer informatie contact op met Crista Vonkeman-Karaca 06-11647898 of Gerard Bosman 070-3072980 (advisering) of Ingrid Venekamp 070-3072980 (werving).